Advancing work safety for pest control workers

Χρήσιμο άρθρο από κ. Φίλιππο Πέτσα
Βασικές αρχές για επαγγελματικά συνεργεία
Βασικές αρχές για επαγγελματικά συνεργεία
Φίλιππος Πέτσας
Πιστοποιημένος Εκπαιδευτής Κατάρτισης
Συνεργείων Εφαρμογής Βιοκτόνων στην Κύπρο

Εισαγωγή

Pest Practice είναι η τεχνολογία που διαχειρίζεται τους ζωικούς εχθρούς που μπορεί να επηρεάσουν την υγεία, την ασφάλεια, τις ανέσεις και τα αγαθά των ανθρώπων.

Η πρακτική της συνεχούς χρήσης αλλά και η κατάχρηση των χημικών καταπολέμησης των ζωικών εχθρών, συνέβαλε στην αύξηση της ανθεκτικότητάς τους με συνεπακόλουθο τις ανάλογες επιπτώσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος γενικότερα.

Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε σχέση με αυτές τις επιπτώσεις, επέβαλαν την ανάγκη στους Φορείς της Ε.Ε. για σταδιακή απόσυρση των πολύ τοξικών βιοκτόνων και καθιέρωσαν την παραγωγή σκευασμάτων χαμηλής τοξικότητας.

Η σύγχρονη τάση που αναπτύσσεται για ορθή, ασφαλή και αποτελεσματική διαχείριση των ζωικών εχθρών, απαιτεί την διεύρυνση γνώσεων στα Επαγγελματικά Συνεργεία.

Οι Επαγγελματίες Ψεκαστές για να μπορούν να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τους ζωικούς εχθρούς και παράλληλα να εισηγούνται διορθωτικές ενέργειες (υγειονομικά μέτρα κ.α.), ανάλογα με το είδος του εχθρού και τις δοσμένες συνθήκες σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά, θα πρέπει πέραν της δικής τους εμπειρογνωμοσύνης να κατέχουν βασικές γνώσεις μικροβιολογίας, χημείας, υγειονομικής μηχανικής και ειδικότερα σε υγειονομικά θέματα.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΩΙΚΩΝ ΕΧΘΡΩΝ

Είναι το σύστημα μέσα από το οποίο εφαρμόζουμε προληπτικά και θεραπευτικά μέτρα για διαφοροποίηση, εξάλειψη και / ή αποκλεισμό των παραγόντων που συντελούν στην προσέλκυση, εστίαση, ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό των ζωικών εχθρών.

Μια πετυχημένη διαχείριση ζωικών εχθρών θα πρέπει να βασίζεται στις αναγκαίες γνώσεις για αναγνώριση των εχθρών, με βάση τη μορφολογία και τις βιολογικές συνήθειες των σε συνδυασμό με την ικανότητα επιλογής κατάλληλων και ασφαλών μέτρων και μεθόδων αντιμετώπισής των.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ – ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΖΩΙΚΩΝ ΕΧΘΡΩΝ

Η ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των ζωικών εχθρών συναρτάται άμεσα με τις μεθόδους καταπολέμησης, σε συνδυασμό με το είδος του εχθρού και τις δοσμένες συνθήκες σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά.

Φυσικές Μέθοδοι (Θερμότητα και ψύχος)

  • Χρήση υψηλών θερμοκρασιών 52ο C μέχρι 55ο C για 3-4 ώρες (60ο C μέχρι 65ο C- θάνατος σ’ όλα τα είδη)
  • Χρήση χαμηλών θερμοκρασιών -15 μέχρι -20ο C για 72 ώρες (στις χαμηλές θερμοκρασίες η αντοχή των εντόμων είναι διαφορετική)
  • Χρήση ηλεκτρικών φωτεινών παγίδων
  • Χρήση φερομονικών παγίδων (συλλεκτικές παγίδες)
  • Χρήση κολλητικών παγίδων

Μηχανικές μέθοδοι

Ειδικότερα σε αποθηκευμένα προϊόντα (σιλό η containers)

  • Τροποποιημένες ατμόσφαιρες (αλλοίωση του ατμοσφαιρικού αέρα (αφαίρεση οξυγόνου και / ή προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα)
  • Αφυδάτωση (με γη διατόμων)
  • Αφαίρεση της υγρασίας των προϊόντων
  • Κενό (αφαίρεση του ατμοσφαιρικού αέρα)
  • Αύξηση της ατμοσφαιρικής πίεσης
  • Ασφυξία (ανάμιξη σπόρων με έλαια)

Βιολογικές μέθοδοι

  • Ρυθμιστές ανάπτυξης (I.G.R.) - προνυμφοκτόνα (κουνούπια)
  • Βακτήριο Bacillus thuringiensis (λεπιδόπτερα σε αποθηκευμένα προϊόντα)

Χημικές μέθοδοι (χρήση βιοκτόνων σε μορφή σκόνης, βρέξιμης σκόνης, υγρά εναιωρήματα, κοκκώδη κ.α.)

  • Φυσικές ή συνθετικές πυρεθρίνες
  • Οργανοφωσφορικά ή καρβαμιδικά
  • Χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες (έχουν αποσυρθεί)
  • Απωθητικά - Προσελκυστικά
  • Ετοιμόχρηστα δολώματα (με προσελκυστικότητα)
  • Υποκαπνιστικά (ασφυκτικά αέρια / καπνογόνα σε αέρια μορφή / fumigation)
  • Τρωκτικοκτόνα (σε στερεά ή / και υγρή μορφή)

Η εφαρμογή χημικών πρέπει να γίνεται όταν και εφόσον έχουν χρησιμοποιηθεί οι όποιες υπαλλακτικές μέθοδοι και μέτρα χωρίς ικανοποιητικό αποτέλεσμα.

Μέτρο κρίσης γι’ αυτή την ανάγκη θα πρέπει να είναι οι ζωικοί εχθροί όταν δεν είναι σε αποδεκτά όρια και όταν μπορεί να προκαλέσουν ιατρικό, οικονομικό ή και αισθητικό πρόβλημα.

Μέθοδοι εφαρμογής χημικών

Η ορθή πρακτική στην εφαρμογή χημικών είναι ο βασικός συντελεστής της επιτυχίας καταπολέμησης των ζωικών εχθρών. Η επιλογή της κατάλληλης συσκευής συνδέεται άμεσα με το είδος του εχθρού και τις δοσμένες συνθήκες του κάθε υποστατικού ξεχωριστά (υψομετρικά στοιχεία, τρόφιμα, εξοπλισμός, άνθρωποι, ζώα, πτηνά, περιβάλλον κ.α.)

Είδη συσκευών

Τα σημαντικότερα στοιχεία στις συσκευές / ψεκαστήρες, είναι η δυνατότητα πίεσης τους σε συνδυασμό με το μέγεθος σταγονιδίων που παράγουν.

  • Σκονιστήρες
  • Ψεκαστήρες χεριού
  • Ψεκαστήρες πλάτης
  • Ψεκαστήρες υψηλής πίεσης και υψηλού όγκου (ΗV) μέγεθος σταγονιδίων 300-400μ. (διακριτικό όριο ματιού > 100μ).
  • Ψεκαστήρες υπέρμικρου όγκου (ULV) μέγεθος σταγονιδίων 1-30μ.
  • Συσκευές ομιχλώδους νεφελώματος (Fogs) μέγεθος σταγονιδίων 10-12μ.
  • Συσκευή εφαρμογής CO2 «Cryonite» σε μορφή πάγου
  • Συσκευή παραγωγής θερμού αέρα
  • Πιστολάκι (εφαρμογή ετοιμόχρηστων δολωμάτων)

Αποτελεσματική Διαχείριση

Η αποτελεσματική διαχείριση των ζωικών εχθρών προϋποθέτει επάρκεια γνώσεων σε σχέση με την αναγνώριση του είδους κάθε εχθρού σε συνδυασμό με την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων και μεθόδων

Για την απόλυτα ορθή αναγνώριση τους, απαιτούνται γνώσεις βιολογίας, ανατομίας, μορφολογίας, ταξινόμησης, ανάπτυξης και μεταμόρφωσης για κάθε είδος ξεχωριστά.

Η αναγνώριση του είδους του εχθρού βοηθά στον εντοπισμό των εστιών και των σημείων εισόδου στα υποστατικά

Η εκτίμηση για το βαθμό του προβλήματος σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά, είναι συνεπακόλουθο της ορθής διαδικασίας (πρακτικής) επιθεώρησης του κάθε υποστατικού.

Στρατηγική αντιμετώπισης των ζωικών εχθρών

Για σκοπούς αποτελεσματικής διαχείρισης των παραγόντων προσέλκυσης, εστίασης και ανάπτυξης των ζωικών εχθρών, θα πρέπει κατά σειρά προτεραιότητας να εφαρμόσουμε 5 βασικά βήματα:

Α) Επιθεώρηση
Β) Αναγνώριση
Γ) Εισηγήσεις
Δ) Θεραπεία
Ε) Αξιολόγηση


Α) Επιθεώρηση (εξωτερικών και εσωτερικών χώρων)

Εξωτερικοί Χώροι:

  • Εντοπισμός τροφής, νερού και φωλιών
  • Διαχείριση σκυβάλων
  • Αποχετεύσεις
  • Διαχείριση άχρηστων αντικειμένων και κλαδευμάτων
  • Διαχείριση πρασίνου (αναρριχητικά, πυκνόφυλλα- ψηλά δέντρα, γρασίδι, τρόπος άρδευσης κ.α.)

Εσωτερικοί Χώροι:

  • Πιθανά σημεία εισόδου
  • Δυσπρόσιτοι σκοτεινοί χώροι / σημεία
  • Υγρασίες
  • Κτιριακές ατέλειες
  • Ανοίγματα χωρίς προστατευτική σίτα
  • Ακατάλληλος εξοπλισμός
  • Ανέφικτος πρακτικός καθαρισμός - απολύμανση

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ (στον πελάτη)

Για μια πετυχημένη επιθεώρηση θα πρέπει να υποβάλλονται συγκεκριμένες ερωτήσεις:

  • Πληθυσμός των ζωικών εχθρών (μέγεθος προβλήματος)
  • Εστίες ανάπτυξης (σημεία – φωλιές)
  • Συνέπειες (ζημιές)
  • Χρονική διάρκεια του προβλήματος
  • Δραστηριοποίηση (μέρα ή βράδυ)

ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ

Η αναγνώριση του είδους κάθε ζωικού εχθρού, γίνεται μέσα από τον οργανοληπτικό έλεγχο διαφόρων στοιχείων:

  • ψόφιοι ή ζωντανοί εχθροί
  • Περιττώματα
  • Αποδερματώσεις
  • Τρίχες
  • Αυγά
  • Προνύμφες
  • Νύμφες
  • Τέλεια
  • Ζημιές

ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Για σκοπούς εντοπισμού και αναγνώρισης του είδους κάθε εχθρού είναι αναγκαία κάποια εργαλεία:

  • Φανάρι (ισχυρής έντασης)
  • Black light (ULV)
  • Φακός (μεγέθυνσης)
  • Μηχανικός καθρέπτης
  • Κατσαβίδι ή παγοθραύστης
  • Τσιμπίδα
  • Λαβίδα
  • Σετ εργαλείων για ηλεκτρικές συσκευές
  • Δοχεία για συλλογή ευρημάτων
  • Παγίδες (συλλεκτικές ή κολλητικές)
  • Στηθοσκόπιο ή οποιαδήποτε άλλη αξιόπιστη ακουστική μέθοδο
  • Αεροζόλ
  • Έντυπο επιθεώρησης (καταγραφή στοιχείων)

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Με την ολοκλήρωση της επιθεώρησης, παράλληλα με τον εντοπισμό και την αναγνώριση του εχθρού, θα πρέπει να καταγραφούν και όλα τα ευαίσθητα σημεία/ στοιχεία (ευαίσθητα άτομα, ζώα, πτηνά, ανοικτά τρόφιμα, εξοπλισμός, ηλεκτρικές, ηλεκτρονικές συσκευές κ.α.)

Μέτρα ασφάλειας (πριν, κατά και μετά την εφαρμογή βιοκτόνων)

Χρόνος εφαρμογής ( μέρα ή βράδυ)

Β) Αναγνώριση

Αμέσως μετά τον εντοπισμό του εχθρού θα πρέπει να γίνει η αναγνώριση του είδους. Για την αναγνώριση του είδους, απαιτούνται γνώσεις και εμπειρίες για τη βιολογία, μορφολογικά χαρακτηριστικά, στάδια ανάπτυξης, συνήθειες και συμπεριφορές.

Η αναγνώριση του είδους θα διευκολύνει τις περαιτέρω διεργασίες για εντοπισμό φωλιών και τρόπων εισόδου του εχθρού.

Γ) Εισηγήσεις

Μετά την επιθεώρηση και την αναγνώριση του είδους του εχθρού, ενημερώνεται πλήρως ο ιδιοκτήτης και γίνονται εισηγήσεις στον ιδιοκτήτη για μέτρα και διορθωτικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν.

Η επιτυχία στο θέμα αυτό έγκειται στην προσέγγιση και ευαισθητοποίηση του ιδιοκτήτη.

Δ) Θεραπεία

Είναι το στάδιο της εφαρμογής κατάλληλων μέτρων και μεθόδων για την αποτελεσματική διαχείριση των ζωικών εχθρών.

Στρατηγική θεραπείας

Υγειονομικά μέτρα είναι η προώθηση και εφαρμογή διαδικασιών και μέτρων για την παρεμπόδιση ή / και αποκλεισμό των ζωικών εχθρών μέσα από την διατήρηση κατάλληλων υγειονομικών συνθηκών.

  • ΟΧΙ χημικά
  • Μείωση καταφυγίων
  • Παρεμπόδιση εισόδου
  • Φυσικές μέθοδοι
  • Μηχανικές μέθοδοι
  • Βιολογικές μέθοδοι
  • Χημικές μέθοδοι (χαμηλής τοξικότητας)
  • Τοπικές θεραπείες
  • Μέτρα Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) για τους Χρήστες
  • Μέτρα Ασφάλειας και Υγείας για ανθρώπους, ζώα, πτηνά και περιβάλλον

Ε) Αξιολόγηση

Μετά την εφαρμογή όλων των αναγκαίων μέτρων και μεθόδων, θα πρέπει να υπάρξει μια συνεχής επιτήρηση του προβλήματος, μέσα από την προδιαγεγραμμένη συνεργασία μεταξύ πελάτη και εργολάβου για αξιολόγηση και επιβεβαίωση της εξελικτικής πορείας του προβλήματος.


Κανόνες εφαρμογής βιοκτόνων

Η αποτελεσματικότητα από την χρήση βιοκτόνων θα πρέπει να βασίζεται στις ακόλουθες προϋποθέσεις.

  • Επιλογή του κατάλληλου βιοκτόνου (ανάλογα με το είδος του εχθρού)
  • Χρήση βιοκτόνων ανάλογα με τις ανάγκες του προβλήματος
  • Εφαρμογή βιοκτόνων με τεχνικές ακρίβειας.
  • Εφαρμογή βιοκτόνων κατά τρόπο που να ελαχιστοποιεί τους κινδύνους σε βάρος ανθρώπων, ζώων, πτηνών και περιβάλλοντος.
  • Περιορισμένη εφαρμογή βιοκτόνων, αποκλειστικά στους χώρους που απαιτείται
  • Χρήση βιοκτόνων στην ελάχιστη ποσότητα που απαιτείται.
  • Εφαρμογή βιοκτόνων στους εσωτερικούς ή και εξωτερικούς χώρους, εάν και εφόσον έχουν εξαντληθεί οι όποιες υπαλλακτικές μέθοδοι και μέτρα χωρίς ικανοποιητικό αποτέλεσμα.
  • Επισήμανση των ευαίσθητων παραγόντων για ανάλογες ενέργειες.

Χρήση τρωκτικοκτόνων (σε ασφαλείς θήκες με όλα τα συνεπακόλουθα)

  • Αρίθμηση σταθμών
  • Επισήμανση σταθμών
  • Χαρτογράφηση σταθμών
  • Χρήση κατάλληλων σταθμών (για μικρούς και μεγάλους ποντικούς)
  • Στερέωση σταθμών
  • Δόλωση σταθμών (ποσότητα και τύπος ανάλογα με τις δοσμένες συνθήκες διατροφής)
  • Προστασία δολωμάτων (φρέσκα – κατάλληλα)
  • Προστασία από υψηλές θερμοκρασίες > 30ο C, υγρασία και σκόνη
  • Αναπλήρωση – αντικατάσταση δολωμάτων (φαγωμένα – αλλοιωμένα)
  • Αποστάσεις μεταξύ σταθμών (για μικρούς και μεγάλους ποντικούς)
  • Επιτήρηση (συχνότητα επισκέψεων)
  • Αξιολόγηση του προβλήματος
  • Μέτρα ασφάλειας και Υγείας (για ανθρώπους, ζώα, πτηνά και περιβάλλον)

ΠΡΑΣΙΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΩΙΚΩΝ ΕΧΘΡΩΝ /GREEN PEST MANAGEMENT

Είναι η συνεχής υπεύθυνη και ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση των ζωικών εχθρών μέσα από την εφαρμογή προληπτικών μέτρων και μεθόδων.

Θεμελιώδη στοιχεία

Η επιτυχία σε μια περιβαλλοντική διαχείριση, συναρτάται άμεσα από τη διαφοροποίηση, την εξάλειψη και / ή τον αποκλεισμό των βασικών παραγόντων που συντελούν στην προσέλκυση, εστίαση και ανάπτυξη των ζωικών εχθρών.

Η ενημέρωση, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση του πελάτη για απόλυτη συνεργασία είναι αναγκαία για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Μέθοδοι και μέτρα

  • Αποκλεισμός εισόδου ζωικών εχθρών
  • Χρήση κολλητικών και συλλεκτικών παγίδων
  • Εφαρμογή φυσικών και μηχανικών μεθόδων ανάλογα με το είδος του εχθρού και τις δοσμένες συνθήκες (επαγγελματική ηλεκτρική σκούπα, συσκευή παραγωγής ατμού, συσκευή παραγωγής ζεστού αέρα, συσκευή Cryonite CO2 σε μορφή πάγου).
  • Εφαρμογή βιολογικών μεθόδων.
  • Επανεκτίμηση όλων των δεδομένων μέσα από μια συνεχή επιτήρηση και συνεργασία μεταξύ ιδιοκτήτη και εργολάβου.
  • Καθιέρωση μέτρων και μεθόδων για ένα αποτελεσματικό, μακροχρόνιο πρόγραμμα διαχείρισης των εχθρών.
  • Ελάχιστη χρήση χημικών (χαμηλής τοξικότητας) εάν και εφόσον κρίνεται απόλυτα αναγκαίο.
  • Επιβεβαίωση – επαλήθευση αποτελεσμάτων.
Ασφάλεια στις δραστηριότητες αντιμετώπισης επιβλαβών ζωικών οργανισμών
Δήμητρα Νικολοπούλου, MSc, ERT
Βιοχημικός, Ειδική Τεχνική Επιστήμονας,
Εργαστήριο Τοξικολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων
Τμήμα Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων & Φυτοφαρμακευτικής,
Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο
d.nikolopoulou@bpi.gr
Κυριακή Μαχαίρα, MSc, PhD, ERT
Διευθύντρια Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου,
Χημικός-Βιοχημικός, Τοξικολόγος Ερευνήτρια Α'
Προϊσταμένη Εργαστηρίου Τοξικολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων
k.machera@bpi.gr

Η ασφαλής αντιμετώπιση επιβλαβών η απλά ανεπιθύμητων ζωικών οργανισμών με τη χρήση βιοκτόνων προϊόντων, προϋποθέτει τη λήψη μιας σειράς μέτρων για την αποτροπή της έκθεσης σε κίνδυνο των εργαζομένων αλλά και του πιθανά εκτιθέμενου πληθυσμού. Τα μέτρα που συνίσταται να ακολουθούν οι επαγγελματίες, εμπλεκόμενοι στην εφαρμογή των βιοκτόνων είναι τα ακόλουθα :

Α. Ενημέρωση καταναλωτών και ατόμων που διαμένουν σε συγκεκριμένες περιοχές σχετικά με προγραμματισμένη, ευρείας κλίμακας εφαρμογή βιοκτόνου, όπως είναι τα σχολεία/νηπιαγωγεία, χώροι εργασίας, δημόσιοι χώροι, γηροκομεία και χώροι που γειτνιάζουν με περιοχές όπου υπάρχουν επιφανειακά υδάτινα σώματα ή υπόγεια ύδατα.

Τα Κράτη – Μέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με την ενημέρωση του κοινού. Στη Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία έχουν συσταθεί μέσω των Εθνικών Αρχών, Εθνικά Πρότυπα για τη Διαχείριση Επιβλαβών Οργανισμών. Στην Ελλάδα, έχει σχεδιαστεί, ως μέρος του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, ενημερωτικό φυλλάδιο, το οποίο εμπεριέχει προειδοποιήσεις σχετικά με την εφαρμογή βιοκτόνων.

Β. Μελέτη της ετικέτας του βιοκτόνου προϊόντος σχετικά με την έκταση εφαρμογής, τον τρόπο και τη διαδικασία εφαρμογής, τα απαιτούμενα μέσα ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), τους κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος, τα μέτρα προφύλαξης κτλ.

Η ετικέτα αποτελεί ένα παγκόσμια εναρμονισμένο μέσο κοινοποίησης του κινδύνου για τους εργαζόμενους και τους καταναλωτές (Κανονισμός (ΕΕ) 1272/2008). Στα κύρια στοιχεία μιας ετικέτας βάσει του Παγκόσμια Εναρμονισμένου Συστήματος (GHS) Ταξινόμησης και Επισήμανσης των Χημικών Ουσιών είναι τα εικονογράμματα κινδύνου, οι προειδοποιητικές λέξεις, οι δηλώσεις επικινδυνότητας και οι δηλώσεις προφύλαξης. Οι λοιπές πληροφορίες που περιλαμβάνονται στις ετικέτες, θα πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο, όπως για παράδειγμα το όνομα και ο τύπος του προϊόντος, η ταυτότητα και οι ιδιότητες των συστατικών στοιχείων του προϊόντος, ο οργανισμός στόχος, η μέθοδος, η διαδικασία και η δόση εφαρμογής, η ταξινόμηση του προϊόντος, τα μέσα ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), τα μέτρα πρώτων βοηθειών, ο αριθμός έγκρισης του προϊόντος, καθώς και άλλες οδηγίες και προειδοποιήσεις που θα κριθούν απολύτως απαραίτητες.

Τα δελτίο δεδομένων ασφαλείας (ΔΔΑ) αποτελεί “Το βασικό εργαλείο για τη διασφάλιση του ότι οι παρασκευαστές και οι εισαγωγείς κοινοποιούν επαρκείς πληροφορίες κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού ώστε να επιτρέπεται η ασφαλής χρήση των ουσιών και των μειγμάτων τους.” (http://echa.europa.eu). Στα βασικά στοιχεία ενός ΔΔΑ περιλαμβάνονται επιπλέον λεπτομέρειες που αφορούν στις φυσικοχημικές και (οικο)τοξικολογικές ιδιότητες του σκευάσματος (μείγματος κατά τον ορισμό του Κανονισμού), στους κίνδυνους που απορρέουν από τη συγκεκριμένη χρήση, σε οδηγίες για το χειρισμό, την απόρριψη και τη μεταφορά του σκευάσματος, στα μέτρα πρώτων βοηθειών, πυρόσβεσης και μέτρα ελέγχου της έκθεσης.

Γ. Λήψη εξειδικευμένων μέτρων με στόχο την επιλογή και συντήρηση των ΜΑΠ αλλά και τη συντήρηση και ρύθμιση του εξοπλισμού εφαρμογής.

Τα μέσα ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) περιλαμβάνουν οποιονδήποτε εξοπλισμό ή μέσο, το οποίο φοράει ή χρησιμοποιεί ένα άτομο ώστε να προστατεύεται από έναν ή περισσότερους κινδύνους που απειλούν ενδεχομένως την ασφάλεια και την υγεία του. Για τον επαγγελματία που εφαρμόζει βιοκτόνα στα πλαίσια αντιμετώπισης επιβλαβών ζωικών οργανισμών, τα ΜΑΠ μπορεί να περιλαμβάνουν ολόσωμη φόρμα, γάντια, μάσκα, μπότες, καπέλο, προσωπίδα, ποδιά κλπ. Η χρήση ενός ή περισσότερων ΜΑΠ, όπως προτείνονται στην ετικέτα και στα δελτία δεδομένων ασφαλείας του προϊόντος, μπορεί να παρέχει έως και 99,9% προστασία στον χρήστη. Ακόμα και όταν δεν συνιστάται η χρήση ΜΑΠ στην ετικέτα, ο χρήστης οφείλει, ως μέρος μιας ορθής επαγγελματικής πρακτικής, να φορά τυπική ενδυμασία εργασίας, που περιλαμβάνει παπούτσια, κάλτσες, μακρυμάνικο πουκάμισο και μακρύ παντελόνι και η οποία μπορεί να παρέχει έως και 90% προστασία, αναλόγως του τύπου ρουχισμού που χρησιμοποιείται κάθε φορά. Η προσέγγιση των νομοθεσιών των Κρατών Μελών σχετικά με τα ΜΑΠ περιγράφεται στην Κοινοτική Οδηγία 1989/686/ΕΟΚ. Η απόδοση και οι ιδιότητες των ΜΑΠ καθορίζονται από ευρωπαϊκά (CEN – Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης) και διεθνή (ISO – Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης) πρότυπα.

Σχετικά με την ορθή χρήση των ΜΑΠ, επισημαίνεται ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ολόσωμες φόρμες ή γάντια που δεν είναι ρυπασμένα με το βιοκτόνο ή άλλον επικίνδυνο παράγοντα από προηγούμενες χρήσεις. Τα ΜΑΠ πολλαπλών χρήσεων πρέπει να καθαρίζονται αμέσως μετά τη χρήση και να φυλάσσονται ξεχωριστά από τα υπόλοιπα ρούχα μας σε ειδικό καθαρό χώρο και φυσικά εκτός της κατοικίας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στο γεγονός ότι τα προστατευτικά γάντια πρέπει να πλένονται πριν αφαιρεθούν από τα χέρια του χρήστη με τρόπο ώστε η εξωτερική τους επιφάνειά να μην έρχεται σε επαφή με τα γυμνά χέρια. Τα ΜΑΠ μιας χρήσης δεν είναι σχεδιασμένα για δεύτερη χρήση και πρέπει να απορρίπτονται, διότι έχουν περιορισμένη ικανότητα προστασίας από τη διείσδυση χημικών και ενδέχεται η απορρόφηση μιας χημικής ουσίας στο υλικό των γαντιών να αυξάνει με το χρόνο με αποτέλεσμα να συσσωρεύεται και να οδηγεί σε αυξημένη έκθεση του χρήστη μετά από κάποιες φορές χρησιμοποίησης τους.

Όσον αφορά στις μεθόδους επισκευής, συντήρησης και καθαρισμού του εξοπλισμού εφαρμογής, ο χρήστης οφείλει να ακολουθεί τις οδηγίες που περιγράφονται στο σχετικό εγχειρίδιο του κατασκευαστή. Οι δραστηριότητες αυτές ενδέχεται να συμπεριλαμβάνουν τη ρύθμιση, την επισκευή ή απρογραμμάτιστη συντήρηση (π.χ. μετά από ατύχημα ή βλάβη), την προγραμματισμένη συντήρηση καθώς και τον προληπτικό έλεγχο πριν από κάθε χρήση προκειμένου να διαπιστωθεί ότι ο εξοπλισμός λειτουργεί άρτια και με ασφάλεια. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται τόσο η αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση επιβλαβών ζωικών οργανισμών καθώς και η ασφάλεια του χρήστη κατά την εφαρμογή.

Δ. Λήψη εξειδικευμένων μέτρων με στόχο την αποτροπή ατυχημάτων ρύπανσης από βιοκτόνα και σφαλμάτων κατά την εφαρμογή τους.

Στα πλαίσια της ορθολογικής χρήσης των βιοκτόνων είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι οδηγίες της ετικέτας και του ΔΔΑ του προϊόντος σχετικά με τη δόση εφαρμογής, την προτεινόμενη μέθοδο εφαρμογής, τον κατάλληλο εξοπλισμό, τη χρήση κατάλληλων ΜΑΠ, τη διαδικασία καθαρισμού και συντήρησης του εξοπλισμού εφαρμογής και των ΜΑΠ, την τάξη κινδύνου και την επισήμανση του βιοκτόνου, τις δηλώσεις προφύλαξης καθώς και άλλες οδηγίες και προειδοποιήσεις. Για παράδειγμα αναφέρονται οι φράσεις ‘Να μην εφαρμόζεται απευθείας σε ζώα’, ‘Να μην εφαρμόζεται σε επιφάνειες προετοιμασίας φαγητού’ και ‘Ενδεχομένως να αφήσει ορατά κατάλοιπα σε σκούρες επιφάνειες’.

Παρόλα αυτά, το ενδεχόμενο ατυχήματος με συνέπεια τη διαρροή του βιοκτόνου στον ευρύτερο χώρο εφαρμογής δεν αποκλείεται. Σε περίπτωση διαρροής υγρού χρησιμοποιούμε απορροφητικό υλικό ώστε να απορροφήσουμε τη διαρροή και στη συνέχεια να την καθαρίσουμε με φαράσι και βούρτσα. Σε περίπτωση διαρροής προϊόντος σε στερεή μορφή το καθαρίζουμε απευθείας με φαράσι και βούρτσα. Αποφεύγουμε την προσωπική έκθεση με τη χρήση κατάλληλων ΜΑΠ, όπως συνιστώνται στην ετικέτα για τη χρήση του συγκεκριμένου βιοκτόνου. Στη συνέχεια, ξεπλένουμε καλά τη ρυπασμένη επιφάνεια με σαπούνι και νερό, εξασφαλίζοντας παράλληλα την προσεκτική απόρριψη του ρυπασμένου νερού. Κατά τη διαδικασία αυτή τυχόν παρευρισκόμενοι καθώς και ζώα θα πρέπει να απομακρύνονται από τη ρυπασμένη περιοχή. Σε περίπτωση που η διαρροή προκαλέσει την όποια ρύπανση υδάτων ή γαιών σε μεγάλη κλίμακα, συμβουλευόμαστε τις αρμόδιες τοπικές αρχές σχετικά με τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και ειδοποιούμε τον υπόλοιπο πληθυσμό σχετικά με τους κινδύνους. Χρησιμοποιούμε πλαστικά καλύμματα για τον περιορισμό των διαρροών στην περιοχή ανάμειξης και φόρτωσης. Αποφεύγουμε να ξεπλύνουμε διαρροές βιοκτόνων σε δημόσιους υπονόμους, αγωγούς ή σε πηγή ύδατος και εναλλακτικά χρησιμοποιούμε συγκεκριμένους αγωγούς ή δοχεία που προορίζονται για ρυπασμένα ύδατα. Στην αποθήκη, ελέγχουμε τις απορροές ώστε να μην συνδέονται απευθείας με το σύστημα όμβριων υδάτων ή/και την αποχέτευση. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνουμε στο νερό που χρησιμοποιήθηκε για τον καθαρισμό του δαπέδου της αποθήκης. Τοποθετούμε τα ρυπασμένα απόβλητα και μπάζα σε ερμητικά κλεισμένα και επισημασμένα δοχεία και τα τοποθετούμε εντός της περιοχής, αλλά μακριά από τα αποθηκευμένα βιοκτόνα.

Τέλος, σε περίπτωση πυρκαγιάς επικοινωνούμε αμέσως με την Πυροσβεστική Υπηρεσία, ενώ δεν επιχειρούμε να κατασβήσουμε μόνοι μας την πυρκαγιά πριν από την έλευση κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού.

Ε. Λήψη εξειδικευμένων μέτρων για την επανείσοδο σε περιοχές όπου έχει γίνει εφαρμογή με στόχο την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από την έκθεση στα βιοκτόνα που έχουν εφαρμοστεί.

Για την ασφαλή επανείσοδο στο χώρο όπου έχει εφαρμοστεί ένα βιοκτόνο για την αντιμετώπιση επιβλαβών ζωικών οργανισμών, ακολουθούμε πάντοτε τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα και στα δελτία δεδομένων ασφαλείας του προϊόντος.

Ως γενικό μέτρο πρόληψης, προτείνεται η ακόλουθη φράση: ‘μην εισέρχεστε σε περιοχές/χώρους που έχει γίνει εφαρμογή έως ότου όλες οι επιφάνειες να έχουν στεγνώσει εντελώς’.

Σε περίπτωση που η εφαρμογή έχει πραγματοποιηθεί σε εσωτερικούς χώρους με χρήση αεροζόλ αποφεύγουμε τη χρήση θερμαντικών σωμάτων για να υποβοηθήσουμε την διαδικασία του στεγνώματος. Τα θερμαντικά σώματα μπορεί, στην πραγματικότητα, να αυξήσουν την υγρασία εντός του χώρου αντί να την μειώσουν. Σε περίπτωση που έχουν τοποθετηθεί δολώματα βεβαιωνόμαστε ότι οι ευπαθείς ομάδες και τα ζώα δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά.

Επιπλέον μέτρο για την ελαχιστοποίηση της υπολειμματικότητας σε διάφορες επιφάνειες αποτελεί η παρουσία σε κάποια βιοκτόνα προϊόντα οικιακής χρήσης επιφανειοδραστικών ή τασιενεργών ουσιών οι οποίες μειώνουν την επιφανειακή τάση ενός υγρού μέσα στο οποίο διαλύονται, ή η επιλογή κατάλληλης μεθόδου εφαρμογής π.χ.

  • εφαρμογή προϊόντων υπό μορφή δολωματικής γέλης σε σημεία ή σε χαραμάδες/σχισμές
  • διάφοροι τύποι δολωμάτων (δολωματικά κυτία/σταθμοί) για τα οποία δεν υπάρχει υπολειμματικότητα (π.χ. τρωκτικοκτόνα)

Η δυσάρεστη οσμή ενός βιοκτόνου αποτελεί έμμεσο μέτρο απώθησης με σκοπό την προστασία από την έκθεση ατόμων (εργαζομένων, περαστικών/κατοίκων) και ζώων. Η εκπομπή οσμών εξαρτάται από τις φυσικοχημικές ιδιότητες του βιοκτόνου προϊόντος π.χ. πίεση ατμών του παράγοντα που προκαλεί τη δυσάρεστη οσμή, pH. Αυτές καθορίζονται από τα επιμέρους συστατικά του προϊόντος, όπως για παράδειγμα αρωματικές ουσίες, αλκοόλες, βοτανικοί και φυτικοί παράγοντες, επιφανειοδραστικές ουσίες κτλ. Η εκπομπή οσμών παρουσιάζει σημαντική αύξηση με τη θερμοκρασία, την πίεση ατμών και τη σχετική υγρασία αέρα. Οι δυσάρεστη οσμή αφενός αποθαρρύνει τον κάτοικο ή τον περίοικο καθώς και τα ζώα από το εισέλθουν στην περιοχή όπου έχει εφαρμοστεί το βιοκτόνο, αφετέρου οι εργαζόμενοι αισθάνονται περισσότερο υποχρεωμένοι να φορούν τα ΜΑΠ, όπως αυτά συνιστώνται στην ετικέτα του προϊόντος λόγω της δυσφορίας που τους προκαλεί η δυσοσμία κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων τους.

Προστασία ευπαθών ομάδων κατά την αντιμετώπιση επιβλαβών ζωικών οργανισμών
Δήμητρα Νικολοπούλου, MSc, ERT
Βιοχημικός, Ειδική Τεχνική Επιστήμονας,
Εργαστήριο Τοξικολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων
Τμήμα Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων & Φυτοφαρμακευτικής,
Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο
d.nikolopoulou@bpi.gr
Κυριακή Μαχαίρα, MSc, PhD, ERT
Διευθύντρια Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου,
Χημικός-Βιοχημικός, Τοξικολόγος Ερευνήτρια Α'
Προϊσταμένη Εργαστηρίου Τοξικολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων
k.machera@bpi.gr

Στις ‘ευπαθείς ομάδες’ εντάσσονται τα άτομα, για τα οποία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την αξιολόγηση των οξέων και χρόνιων επιπτώσεων των βιοκτόνων στην υγεία τους. Στα άτομα αυτά συμπεριλαμβάνονται γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης, η έκθεση των οποίων ενδέχεται να οδηγήσει και σε έκθεση του εμβρύου, οι θηλάζουσες γυναίκες, τα βρέφη, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι εργαζόμενοι που εμπλέκονται στην εφαρμογή βιοκτόνων, καθώς και οι κάτοικοι περιοχών στις οποίες γίνεται συχνή ή παρατεταμένη εφαρμογή βιοκτόνων προϊόντων.

Η ασφάλεια των ευπαθών ομάδων κατά τη διαδικασία αντιμετώπισης επιβλαβών ζωικών οργανισμών προϋποθέτει τη λήψη γενικών και ειδικών μέτρων. Ως γενική αρχή, επιβάλλεται να ακολουθούνται οι δηλώσεις προφύλαξης όπως περιγράφονται στην ετικέτα και στο Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας του προϊόντος. Οι ετικέτες δεν πρέπει να είναι παραπλανητικές όσον αφορά στους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, την υγεία των ζώων και το περιβάλλον, καθώς και την αποτελεσματικότητά τους. Για παράδειγμα, δεν θα πρέπει να εμφανίζονται οι ακόλουθες ενδείξεις: ‘βιοκτόνο προϊόν χαμηλού ρίσκου’, ‘μη τοξικό’, ‘ακίνδυνο’, ‘φυσικό’, ‘φιλικό προς το περιβάλλον’, ‘φιλικό προς τα ζώα’.

Πάντοτε φυλάσσουμε τα προϊόντα μακριά από παιδιά. Εάν είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό, θα πρέπει να περιέχουν συστατικά που αποθαρρύνουν την κατανάλωσή τους και συγκεκριμένα να μην φαίνονται ελκυστικά για τα παιδιά. Προϊόντα τα οποία μπορούν λανθασμένα να εκληφθούν ως τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένων και των ποτών, θα πρέπει να είναι πάντοτε συσκευασμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα τέτοιου είδους σφαλμάτων.

Μια εξειδικευμένη περίπτωση αντιμετώπισης επιβλαβών ζωικών οργανισμών αποτελεί η χρήση εντομοαπωθητικών καθώς μερικά προϊόντα ίσως προορίζονται για χρήση σε ανθρώπους. Η ασφάλεια των εγκύων και των μικρών παιδιών στην περίπτωση αυτή, προϋποθέτει την εκτίμηση κάποιων επιπλέον παραμέτρων.

Οι έγκυες γυναίκες θα πρέπει να αποφεύγουν την έκθεση σε εντομοαπωθητικά ή βιοκτόνα σκευάσματα καθώς το η ευπάθεια του εμβρύου είναι πολύ αυξημένη σε σχέση με εκείνη του ενήλικα. Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η ιατρική συμβουλή σχετικά με την αναγκαιότητα χρήσης εντομοαπωθητικού και τις σχετικές οδηγίες για την ασφάλεια των εγκύων όπως αυτές αναγράφονται στην ετικέτα.

Τα παιδιά μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από ανεπιθύμητες παρενέργειες εντομοαπωθητικών επειδή η αναλογική έκθεση τους σε αυτά μπορεί να είναι μεγαλύτερη, λόγω της μικρής συνολικής επιφάνειας του δέρματος και του μικρού σωματικού βάρους σε σχέση με έναν ενήλικα. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιείτε μικρές ποσότητες και πάντοτε σε συμφωνία με την ετικέτα του προϊόντος. Μην επιτρέπετε στα παιδιά να εφαρμόζουν μόνα τους εντομοαπωθητικά και μην τα εφαρμόζετε στα χέρια μικρών παιδιών καθώς αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την επαφή με τα μάτια ή την κατάποση. Προσπαθήστε να μειώσετε τη χρήση εντομοαπωθητικών με το να φοράτε στα παιδιά μακριά μανίκια και παντελόνια που μπαίνουν μέσα στις μπότες ή τις κάλτσες όποτε αυτό είναι δυνατό. Χρησιμοποιήστε δικτυωτά καλύμματα (κουνουπιέρες) πάνω από τα καρότσια, παρκοκρέβατα κτλ προσέχοντας σε κάθε περίπτωση να μην εγκλωβίσετε κάποιο έντομο εντός του καλύμματος.

Συχνές ερωτήσεις για το χώρο των επαγγελματιών διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών
FAQ - Ερωτήσεις και Απαντήσεις

Μπορεί ο καθένας να κάνει απολυμάνσεις;

Καταρχάς θα πρέπει να πούμε ότι η έννοια απολύμανση δεν είναι σωστή, γιατί τις περισσότερες φορές οι καταναλωτές εννοούν απεντόμωση ή μυοκτονία. Υπό την έννοια αυτή λοιπόν, η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι όχι. Για να μπορεί να κάνει κάποιος «απολύμανση», δηλ. αντιμετώπιση ζωικών εχθρών στο αστικό περιβάλλον, θα πρέπει να είναι κάτοχος σχετικής επαγγελματικής άδειας. Η άδεια αυτή χορηγείται από το ΥΠΑΑΤ και ανανεώνεται κάθε πέντε έτη, εφ’ όσον συντρέχουν οι σχετικές από το νόμο προϋποθέσεις. Η κύρια προϋπόθεση είναι ότι ο υπεύθυνος επιστήμονας θα πρέπει να είναι Γεωπόνος, Τεχν. Γεωπονίας, Ιατρός, Φαρμακοποιός, Επόπτης Δημόσιας Υγείας, Χημικός, Χημικός Μηχανικός ή Κτηνίατρος. Η αρμόδια αρχή είναι η Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής (Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας).

Ποια είναι η νομοθεσία;

Η σχετική νομοθεσία είναι σαφής και αναφέρεται σε συγκεκριμένο τύπο άδειας, τη λεγόμενη «άδεια καταπολέμησης εντόμων και τρωκτικών σε κατοικημένους χώρους». Με βάση τις κείμενες διατάξεις, αναφέρονται ακόμα και οι ποινές για τους παραβάτες. Οι πιο συνήθεις παραβάσεις αφορούν την εφαρμογή χωρίς άδεια ή ακόμα και την εφαρμογή μη εγκεκριμένων σκευασμάτων. Να σημειωθεί ότι σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η Ελλάδα έχει ιδιαίτερα αυστηρή νομοθεσία, εφ’ όσον προαπαιτεί την επιστημονική κατάρτιση, δηλ. το πτυχίο, για την άσκηση αυτού του επαγγέλματος. Αντιθέτως, σε άλλες χώρες η άδεια είναι αποτέλεσμα σύντομων κύκλων εκπαίδευσης ή ακόμα χορηγείται και χωρίς αυτή.

Συναφείς πληροφορίες επί του θέματος της νομοθεσίας

Σημειώνεται, ότι η έγκριση των βιοκτόνων που χρησιμοποιούνται στο αστικό περιβάλλον ακολουθεί τις απαιτήσεις του νέου Ευρωπαϊκού Κανονισμού αριθ. 528/2012, που τέθηκε σε ισχύ τον Σεπτέμβριο του 2013. Ο νέος κανονισμός εισάγει τον όρο «εκπαιδευμένος επαγγελματίας χρήστης» και θεσπίζει αυστηρότερους κανόνες για τη χρήση και την απόρριψη των βιοκτόνων. Ο κανονισμός καθορίζει επίσης την ανάγκη για την κατάρτιση του επαγγελματία χρήστη, δεδομένου ότι απαιτεί συγκεκριμένες πληροφορίες για τις διαδικασίες για τη διαχείριση των αποβλήτων των προϊόντων και των συσκευασιών τους. Ως εκ τούτου, η ανάγκη για την εφαρμογή ενός ειδικού προγράμματος κατάρτισης για τους επαγγελματίες χρήστες σε κράτη μέλη της ΕΕ (όπου δεν υπάρχει ακόμη) καθίσταται επιτακτική.

Τι είδους σκευάσματα χρησιμοποιούνται;

Τα σκευάσματα, δηλ. τα εντομοκτόνα, τα τρωκτικοκτόνα και τα λοιπά συναφή σκευάσματα, που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό δεν ανήκουν στα λεγόμενα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, αλλά στα λεγόμενα βιοκτόνα. Τα βιοκτόνα είναι σκευάσματα που διέπονται από ξεχωριστή νομοθεσία, είναι κατά τεκμήριο χαμηλής τοξικότητας για τον άνθρωπο και τα θερμόαιμα και έχουν σχετικά μικρή υπολειμματική διάρκεια. Επιπροσθέτως, είναι συνήθως άοσμα και δεν λεκιάζουν τις επιφάνειες πάνω στις οποίες εφαρμόζονται. Παρόλα αυτά, όσο ακίνδυνα κι αν είναι, θα πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες χρήσης καθώς και οι υποδείξεις του υπεύθυνου επιστήμονα.

Εκτός από τις χημικές μεθόδους χρησιμοποιούνται και κάποιες άλλες;

Αξίζει να σημειωθεί ότι με την έννοια βιοκτόνα δεν εννοούμε μόνο τα εντομοκτόνα και τα τρωκτικοκτόνα, αλλά και τις φερομόνες, τα διάφορα ελκυστικά, τα απωθητικά και πολλά άλλα. Ακόμη, η απεντόμωση δεν είναι μόνο χημική αλλά και φυσική, μηχανική κα., δηλ. περιλαμβάνει και μεθόδους που δεν έχουν χημικά. Για παράδειγμα, σε χώρους εστίασης και παραγωγής τροφίμων η αντιμετώπιση των τρωκτικών γίνεται χωρίς τη χρήση χημικών τρωκτικοκτόνων σκευασμάτων. Επίσης, τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται είναι φιλικά προς το περιβάλλον, δηλ. διασπώνται-αποδομούνται σχετικά γρήγορα.
Γενικά, η διαχείριση θα πρέπει να είναι κατά βάση μη χημική, με τη χρήση των χημικών να λαμβάνει χώρα όταν και όπου κρίνεται αναγκαίο. Δεν είναι υπερβολή να λέμε ότι «το καλύτερο εντομοκτόνο είναι η καθαριότητα και η καλύτερη μέθοδος είναι η σκούπα».

Είναι ανάγκη να γίνεται απεντόμωση;

Ναι. Οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία είναι μεγάλοι, παρόλο που συχνά είναι υποτιμημένη η σοβαρότητα του όλου θέματος. Για παράδειγμα, οι κατσαρίδες και τα ακάρεα της σκόνης ευθύνονται για άσθμα, αλλά και για δερματίτιδες και σοβαρές αλλεργίες. Ομοίως, τα διάφορα αιμομυζητικά είδη είναι λίαν επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία. Τα κουνούπια τα τελευταία χρόνια ευθύνονται για αρκετούς θανάτους στη χώρα μας, μέσω των λοιμώξεων που μπορούν εμμέσως να προκαλέσουν, ενώ άλλα αιμομυζητικά, όπως οι ψύλλοι και οι κοριοί μεταδίδουν διάφορες σοβαρές ασθένειες που οφείλονται σε διάφορα βακτήρια, κεστώδεις κα. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ποντικών στο αστικό περιβάλλον φέρουν και μπορεί να μεταδώσουν τη λεπτοσπείρωση στον άνθρωπο, ενώ τα πουλιά μεταφέρουν ακάρεα που είναι αιμομυζητικά. Αλλά και οι ζωικοί εχθροί που δεν φαίνεται να σχετίζονται με τη μετάδοση ασθενειών στον άνθρωπο και τα θερμόαιμα, όπως τα ξυλοφάγα κολεόπτερα και οι τερμίτες, βρίσκονται πολύ συχνά σε οικίες και η αντιμετώπισή τους είναι απαραίτητη.

Αρκεί το πτυχίο για να γίνει κάποιος απεντομωτής;

Με βάση τις κείμενες διατάξεις, ναι, το πτυχίο αρκεί για να γίνει κάποιος απεντομωτής, δηλ. να λάβει την άδεια απεντομώσεων από το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Πρακτικά όμως, ένας επαγγελματίας του κλάδου θα πρέπει να ενημερώνεται συχνά τόσο για τα νέα σκευάσματα, όσο και για τις νέες τεχνικές που αναπτύσσονται για την αντιμετώπιση των ζωικών εχθρών στους κατοικημένους χώρους. Η ενημέρωση θα πρέπει να γίνεται τόσο από Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ιδρύματα, όσο και από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των χημικών και των βιοκτόνων. Άρα το πτυχίο δεν αρκεί και χρειάζεται επιπρόσθετη εκπαίδευση. Ο υπεύθυνος επιστήμονας, ο οποίος θα πρέπει, σύμφωνα μα τη νομοθεσία, να είναι παρών σε κάθε εφαρμογή, έχει την ευθύνη για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των μεθόδων που χρησιμοποιούνται. Το επίπεδο πάντως των απεντομωτών στη χώρα μας είναι καλό, εφ’ όσον βασίζεται σε πτυχιούχους Πανεπιστημιακής ή Τεχνολογικής εκπαίδευσης. Χρήζει όμως περαιτέρω βελτίωσης.

Συναφείς πληροφορίες επί του θέματος των διαθέσιμων πιστοποιημένων προγραμμάτων στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα εντοπίζεται σημαντικός αριθμός προγραμμάτων εκπαίδευσης για τους εργαζόμενους των εταιρειών απεντόμωσης που όμως κανένα από αυτά δεν είναι πιστοποιημένο.
Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ίδρυμα στο οποίο να διδάσκονται οι απεντομώσεις και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να εξετασθεί στο άμεσο μέλλον.

Σύνταξη κειμένων

Βασίλης Σωτηρούδας
Γεωπόνος – Επιστήμων Τροφίμων
Πρόεδρος Συνδέσμου Εταιρειών Απεντομώσεων Μυοκτονιών Ελλάδος (ΣΕΑΜΕ)

Αθανασίου Χρήστος
Καθηγητής
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος

Δρ. Αντώνιος Μιχαηλάκης
Ερευνητής
Τμήμα Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας
Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο

Επιστολή από τον Ομότιμο Καθηγητή Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών K. Θ. Μπουχέλο

Τα γεωργικά προϊόντα δεν κινδυνεύουν μόνο από τα έντομα, τα ακάρεα, τις ασθένειες και τα τρωκτικά κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας και της συγκομιδής τους αλλά ένα μεγάλο μέρος της γεωργικής παραγωγής και των τροφίμων που προκύπτουν από αυτήν, καταστρέφονται ή χάνονται εξ' αιτίας των ίδιων παραγόντων κατά τα μετασυγκομιστικά στάδια (μεταφορά, αποθήκευση, κατεργασία, συσκευασία).

Οι χώροι μέσα στους οποίους γίνεται η επεξεργασία, η βιομηχανοποίηση και συσκευασία των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και τροφίμων αντιμετωπίζουν πολύ συχνά ακανθώδη προβλήματα που έχουν ως πρωταγωνιστές έντομα, ακάρεα, μύκητες και τρωκτικά. Τα προβλήματα αυτά είναι κυρίως η ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση των προϊόντων από τους ίδιους τους εχθρούς καθώς και η ανάπτυξη δευτερογενών μολύνσεων και προσβολών με τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου που η απαρχή του βρίσκεται τόσο στην κακή κατάσταση των αποθηκευτικών χώρων από πλευράς κατασκευαστικής, οργανωτικής, όσο και στην μη τήρηση των κανόνων ως προς την καθαριότητα και την επιθεώρηση των χώρων αυτών και την καταπολέμηση των παραπάνω εχθρών.

Στα κείμενα που θα ακολουθήσουν , θα επιχειρηθεί η μετάδοση βασικών γνώσεων ως προς την αναγνώριση, τη βιολογία, τις συνήθειες και την αντιμετώπιση των κυριοτέρων εντόμων­ εχθρών των αποθηκευμένων γεωργικών προϊόντων και τροφίμων στα μετασυγκομιστικά στάδια καθώς και ως προς τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται ώστε οι αποθηκευτικοί χώροι να πληρούν τους όρους υγιεινής για σωστή αποθήκευση και υγιεινή επεξεργασία των προϊόντων αυτών.


Κ.Θ. Μπουχέλος
Περί εντόμων...
K. Θ. Μπουχέλος
Ομότιμος Καθηγητής
Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών
ctbuchelos@yahoo.gr

Από την εποχή που ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί φυτά, να παράγει προϊόντα για την διατροφή του και να τα αποθηκεύει από τη μια συγκομιδή μέχρι την επόμενη, τα έντομα υπήρξαν διαρκώς παράσιτα των προϊόντων αυτών. Ενώ δεν υπάρχουν δεδομένα για τα έντομα που συνδέονται με τον πρωτόγονο άνθρωπο και την τροφή του, τα πλέον πρόσφατα είναι εκείνα του Trίbolίum sp. που βρέθηκε σε Αιγυπτιακό τάφο της 6ης δυναστείας του 2500 π.Χ. και των Stegobίum panίceum, Ptίnus sp. και Lasίoderma serrίcone που βρέθηκαν στον τάφο του Τουταγχαμών (1930-1380 π.Χ.) καθώς και του Lasioderma serricorne του 1450 π.Χ. στο Ακρωτήρι της Θήρας (Σαντορίνη). Όλα τα παραπάνω είδη είναι σήμερα ευρύτατα διαδεδομένα σε αποθηκευτικούς και άλλους συναφείς χώρους γεωργικών προϊόντων και τροφίμων.

Οι προσβολές από έντομα έγιναν περισσότερο σοβαρές από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να παράγει περισσότερη τροφή, από εκείνη που χρειαζόταν η οικογένεια ή η φυλή του και έμαθε να αποθηκεύει τρόφιμα για ανταλλαγή με άλλα αγαθά ή για δύσκολες περιόδους (πόλεμοι, σιτοδείες). Όταν άνοιξαν τα απέραντα λιβάδια της Βορείου Αμερικής και αναπτύχθηκε το μεγάλο εξαγωγικό εμπόριο των σιτηρών, τότε και οι προσβολές από τα έντομα στις αποθήκες και τα μεταφορικά μέσα (κυρίως πλοία) έγιναν περισσότερο αισθητές.

Πρέπει να σημειωθεί ότι πριν από μερικές δεκαετίες, ακόμη και στα "προηγμένα" κράτη (Αγγλία) οι προσβολές από έντομα π.χ. στα σιτηρά, τον καπνό και το κακάο, θεωρούνταν αναπόφευκτες και κατά κάποιο τρόπο φυσική συνέπεια, καθώς υπήρχε η δοξασία ότι τα προϊόντα "γεννούσαν" την προσβολή και το φαινόμενο καλυπτόταν νομικώς ως "εγγενής ανωμαλία" (inherent vice) των προϊόντων.

Σύμφωνα με υπολογισμούς του F.A.O. (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών), οι απώλειες σε έτοιμο προϊόν κατά την αποθήκευση ανέρχονται στο 17% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής (10% από έντομα και 7% από ακάρεα, τρωκτικά και ασθένειες), οι δε ποσότητες που αναλίσκονται από έντομα στις αποθήκες και τις καλλιέργειες, μόνο των σιτηρών, θα μπορούσαν να αποτρέψουν τους λιμούς που σχεδόν μονίμως απειλούν τις περισσότερες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Πράγματι, τα τέλεια και οι προνύμφες των Λεπιδοπτέρων καταβροχθίζουν σε μια εβδομάδα προϊόν ανώτερο ή πολλαπλάσιο του βάρους τους. Μόνο μια προνύμφη του Ephestίa sp. κατατρώγει το φύτρο 50 περίπου σπόρων μέχρι τη νύμφωσή της.

Η ιδιότητα των εντόμων, ως εχθρών των αποθηκευμένων γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, προϋπάρχει της εισαγωγής τους στις αποθήκες. Εντομα αποθηκών όπως το Λεπιδόπτερο Sitotroga cerealella και τα Κολεόπτερα Sίtophilus spp., αρχίζουν την προσβολή τους από τα σιτηρά πριν ακόμη συγκομισθούν. Τα έντομα Carpophίlus hemipterus και Ephestia cautella προσβάλλουν ώριμα φρούτα επάνω στα δένδρα (σύκα, αχλάδια κ.α.). Οι βρούχοι των σπόρων των ψυχανθών (Coleoptera: Bruchidae) είναι δυνατόν να ξεκινήσουν και να ολοκληρώσουν την προσβολή στους λοβούς, όταν βρίσκονται ακόμα επάνω στο φυτό.

Έντομα και προϊόν
K. Θ. Μπουχέλος
Ομότιμος Καθηγητής
Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών
ctbuchelos@yahoo.gr

“Έντομο αποθηκών” θεωρείται κάθε είδος εντόμου που προσβάλλει και ζημιώνει αμέσως ένα προϊόν και μπορεί να αναπτυχθεί και να αναπαραχθεί σε μια αποθήκη ή χώρο που φιλοξενεί επί αρκετό χρονικό διάστημα γεωργικά προϊόντα ή τρόφιμα. Άλλα έντομα δεν τρέφονται απ' ευθείας με αυτά, όπως τα τρεφόμενα με μύκητες, τα αρπακτικά και τα παράσιτα των εντόμων και άλλων αρθροπόδων στους ίδιους χώρους. Τέτοια έντομα είναι χρήσιμοι δείκτες για προσβεβλημένα ή σε κακή κατάσταση ευρισκόμενα προϊόντα αλλά και μόνη η παρουσία τους εκεί, υποβαθμίζει την ποιότητα των τροφίμων. Είναι άλλωστε γεγονός ότι "κάθε έντομο μπορεί να γίνει επικίνδυνο εφόσον το ευνοήσουν ορισμένες συνθήκες".

Άλλα είδη εντόμων (π.χ. τα Bruchidae) που είναι εχθροί των καλλιεργειών, αναπτύσσονται στους αγρούς και τους ωριμάζοντες σπόρους αλλά είναι ικανά να διαχειμάσουν στο ξηρό αποθηκευμένο προϊόν, χρησιμοποιώντας την αποθήκη ως "γέφυρα" για να περάσουν στην επόμενη καλλιεργητική περίοδο. Αρκετά από αυτά, με μικρές αλλαγές στις συνήθειες, έχουν γίνει γνήσια έντομα αποθηκών. Τέλος άλλα έντομα (π.χ. τα Ptinidae) που ζουν στις κατασκευές των κτιρίων και τρέφονται με διάφορα υλικά και υπολείμματα (residues), είναι δυνατόν να αναμιχθούν με το αποθηκευμένο προϊόν και να θεωρηθούν και αυτά έντομα αποθηκών.

Τα περισσότερα είδη εντόμων αποθηκών ανήκουν στα Κολεόπτερα με επόμενα τα Λεπιδόπτερα. Τα πολύ λιγότερα σε αριθμό ειδών και ατόμων Υμενόπτερα, ανήκουν σε οικογένειες εντόμων όπως τα Ichneumonidae, Braconidae, Pteromalidae που παρασιτούν πληθυσμούς εντόμων αποθηκών. Ελάχιστα είναι τα Ημίπτερα κυρίως Reduviidae και Anthocoridae που είναι αρπακτικά διαφόρων ειδών και ζουν στους αποθηκευτικούς χώρους. Η ύπαρξη ειδών άλλων Τάξεων, κρίνεται μάλλον συμπτωματική.

Κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων εντόμων που έχει σχέση με τα αποθηκευμένα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα είναι η ευρεία γεωγραφική τους, εξάπλωση. Είναι γεγονός ότι τα έντομα αυτά, ακόμη και εκείνα που έχουν χάσει την ικανότητα να πετούν, είναι μεγάλοι ταξιδιώτες. Από μόνα τους μπορούν να βρεθούν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Με την βοήθεια του ανθρώπου ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον κόσμο. Το ρόλο του μεταφορέα αναλαμβάνει το διεθνές εμπόριο. Τα έντομα ταξιδεύουν μέσα σε αμπάρια πλοίων, containers, βαγόνια τραίνων, φορτηγά, αεροπλάνα κ.λπ. τις περισσότερες φορές μαζί με την τροφή τους, έχοντας προσβάλει τα προϊόντα πριν από την φόρτωση. Καθώς μέσα στους μεγάλους σωρούς φορτίων οι συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας δεν αλλάζουν γρήγορα, τα έντομα απολαμβάνουν επί μεγάλα χρονικά διαστήματα το μικροκλίμα που τα ευνοεί και στα περιβάλλοντα τόπου προορισμού τους.

Η αποθηκευτική διαδικασία και η διακίνηση των προϊόντων από τις αποθήκες στα εργοστάσια, συσκευαστήρια, μύλους κ.λπ. επιτρέπουν στα έντομα αποθηκών να αναπτύσσονται σε στεγασμένους χώρους και να επιζούν κάτω από συνθήκες και περιβάλλοντα που διαφορετικά δεν θα τα ευνοούσαν π.χ. το Trogoderma granarίum (Col: Dermestidae), αν και τροπικό είδος, είναι ικανό να χρησιμοποιήσει με επιτυχία σειρά καταφυγίων ώστε να επιζήσει πολλά χρόνια και να εμφανιστεί και επιβιώσει σε περιοχές πολύ διαφορετικές από την συνηθισμένη γεωγραφική θέση του.

Το μέγεθος αλλά και το σχήμα του σώματος των εντόμων αποθηκών είναι κύριοι παράγοντες της επιτυχίας τους ως ζωικοί εχθροί. Το μήκος του σώματος των τελείων ποικίλει από περίπου 1 mm μέχρι 12 mm ενώ η πλειονότητά τους δεν ξεπερνά τα 5 mm. Έτσι, μια στενή ρωγμή ή σχισμή στην εσωτερική κατασκευή του αποθηκευτικού χώρου γίνεται πολλές φορές καταφύγιο πληθυσμών εντόμων, ικανών να ξεκινήσουν σοβαρές προσβολές στα φιλοξενούμενα προϊόντα. Το μικρό μέγεθός τους, τους παρέχει τη δυνατότητα να αποφεύγουν εύκολα τους φυσικούς τους εχθρούς αλλά πολλές φορές και τον κίνδυνο των εντομοκτόνων. Παράδειγμα αποτελούν τα μικροκαμωμένα και πεπλατυσμένα Oιyzaephilus sp. που χάρη στα "προσόντα" τους αυτά, έχουν σήμερα μεγάλη εξάπλωση ως εχθροί μεγάλου αριθμού ειδών προϊόντων.

Αντιμετώπιση Επιβλαβών Ζωικών Οργανισμών (Α.Ε.Ζ.Ο. ή Pest Control)
K. Θ. Μπουχέλος
Ομότιμος Καθηγητής
Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών
ctbuchelos@yahoo.gr

Ορισμός για την «Αντιμετώπιση Επιβλαβών Ζωικών Οργανισμών (Α.Ε.Ζ.Ο. ή  Pest Control)»

Η ΑΕΖΟ (Pest control) αφορά στον έλεγχο ή την αντιμετώπιση ενός είδους το οποίο θεωρείται επιβλαβής ζωικός οργανισμός (Pest) για την υγεία ανθρώπων και ζώων, την οικονομία ή το περιβάλλον.

Ι. Μηχανικές

Αφυδάτωση (με γη διατόμων):
Ερχόμενη σε επαφή με οποιοδήποτε στάδιο εντόμου, προκαλεί φθορά του εξωσκελετού, που έχει ως αποτέλεσμα την αφυδάτωση και τελικά τον θάνατο τους. Είναι ένας εκπληκτικά ασφαλής, αποτελεσματικός και οικονομικός τρόπος αντιμετωπίσεως των εντόμων και ακάρεων αποθηκών, εντόμων κατοικιών (ψύλλοι, κοριοί, μυρμήγκια, κατσαρίδες), ακόμη και επικίνδυνων ξυλοφάγων εντόμων όπως οι τερμίτες.

Πίεση: α. Υψηλές πιέσεις β. Πεπιεσμένος ξηρός αέρας

Ξήρανση: Στον ήλιο ή σε κλίβανο

Μηχανική κίνηση: π.χ. κοσκίνισμα

Κενό: Πλήρες ή υψηλό και παρατεταμένο κενό

Ασφυξία: ανάμιξη σπόρων με έλαια

Πλύσιμο με νερό

ΙΙ. Φυσικές

Θερμότητα: προτιμάται το θερμό ρεύμα αέρος για προϊόντα και θερμό νερό ή ατμός (υγρά θερμότης) για μέσα μεταφοράς, εργαλεία και μηχανήματα.

Ψύχος: Κυρίως σε νωπά φρούτα για την καταπολέμηση ατελών μορφών διπτέρων

Ηλεκτροστατικό πεδίο: π.χ. συσκευή επιφέρει ηλεκτροπληξία στους τερμίτες, ξηρού ξύλου, με 90 watts, 90,000 volts και συχνότητα 100 kHz. χωρίς να αυξηθεί στον ίδιο βαθμό και η θερμοκρασία του απεντωμούμενου υλικού.

Ακτινοβόληση: Αποστείρωση προϊόντων για άμεση ανθρώπινη κατανάλωση, κυρίως με ακτίνες γ και υπέρυθρη ακτινοβολία.

ΙΙΙ. Τροπισμοί - «εντομοστατικά»

Με τη χρήση εντομοστατικών μπορούμε να «αραιώσουμε» την πυκνότητα του πληθυσμού επιβλαβών εντόμων σε σημείο που να επιτρέπει τη διατήρηση του αποθηκευμένου προϊόντος χωρίς σημαντική βλάβη, κάτω από το επίπεδο οικονομικής ζημιάς. Η μείωση αυτή του πληθυσμού σε ένα χώρο με σκοπό τη μείωση ή την αποφυγή χημικών επεμβάσεων λέγεται εντομόστασις (insecti-stasis).

Φωτοτροπισμός (ηλεκτρικές παγίδες)

Εφαρμόζεται με χρήση φωτεινών παγίδων και βασίζεται στον θετικό φωτοτροπισμό. Χρησιμοποιείται για συλλογή και προσδιορισμό μετακινούμενων ή μεταφερόμενων εντόμων σε κλειστούς χώρους καθώς και για μείωση του πληθυσμού των ιπτάμενων κυρίως εντόμων.

Φερομονικές παγίδες

Οι φερομόνες είναι μέσα χημικής επικοινωνίας μεταξύ ατόμων του ιδίου συνήθως είδους. Περιλαμβάνουν κυρίως φερομόνες φύλου (sex pheromones), συγκεντρώσεως (aggregation pheromones) και προειδοποιητικές (alarm pheromones).

ΙV. Χημικές μέθοδοι

Πριν από την αποθήκευση

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαλύματα εντομοκτόνων όπως Malathion 57% E.C., Methoxychlor 50% WP, Pirimiphos-methyl, Lindane ή Κ. Othrine.

Αμέσως μετά την αποθήκευση

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαλύματα εντομοκτόνων όπως Malathion (57% E.C., 6% D, 4% D, και 2% D), Chlorpyrifos-methyl (Reldan Ε4), Pirimiphos-methyl (Actellic SE), Bacillus thuringiensis (Bactospeine, Dipel, Thuricide).

Κατά την αποθήκευση

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαλύματα εντομοκτόνων όπως:

Ρυθμιστές αναπτύξεως εντόμων: (hexaflumuron, lufenuron, diflubenzuron)

Εντομοκτόνα φυτικής προελεύσεως π.χ. azadirachtin

Βιολογικά σκευάσματα π.χ. Bacillus thurigiensis

Νέα εντομοκτόνα επαφής: (methoprene, hydroprene, γη διατόμων, spinosad)

Καπνισμός (fumigation)

Από τις χημικές μεθόδους, η πιο ενδιαφέρουσα είναι ο καπνισμός (fumigation), που γίνεται με τη χρήση ασφυκτικών αερίων (καπνογόνα - fumigants) όπως: Phostoxin (Φωσφορούχο Αργίλιο), Magtoxin (Φωσφορούχο Μαγνήσιο), Βρωμιούχο μεθύλιο (CH3Br) και τα πρόσφατα: sulfuryl fluoride και ethyl formate, με ενεργοποίηση των καπνογόνων με C02 ή με κενό.

V. Άλλες μέθοδοι απεντομώσεως

α. Τροποποιημένες Ατμόσφαιρες = αλλαγή στη συγκέντρωση ενός ή περισσοτέρων αερίων και

β. Ελεγχόμενες ατμόσφαιρες = αλλαγή της πιέσεως μέσω αλλαγής της συγκεντρώσεως ενός ή περισσοτέρων αερίων.

Προτεινόμενα μέτρα πρόληψης αποτροπής εισόδου και εγκατάστασης εντόμων σε οικιακούς χώρους
Δρ Ηλίας Κιούλος
Γεωπόνος,
Έντομα υγειονομικής σημασίας
kioulose@yahoo.ca
Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης
Ερευνητής Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου,
Εντομολόγος
a.michaelakis@bpi.gr
  1. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η πρόληψη ώστε κανένα έντομο να μη μπορεί να μπει στο εσωτερικό του σπιτιού. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να μην υπάρχουν εσοχές ή ανοίγματα. Σφραγίζουμε τυχόν υδραυλικές ή ηλεκτρικές τρύπες και ότι πόρτες και παράθυρα σφραγίζουν καλά χωρίς ν’ αφήνουν ανοίγματα.
  2. Η χρήση σίτας σε παράθυρα είναι ένα επιπλέον μέτρο πρόληψης και μείωσης του πληθυσμού που τελικά θα εισέλθει μέσα στην κατοικία μας.
  3. Ένα άλλο μέτρο είναι το θέμα του φωτισμού στους εξωτερικούς χώρους. Ένα αναμμένο φώς πάνω από την κεντρική πόρτα μας προσελκύει έντομα και μόλις η πόρτα ανοίξει θα εισέλθουν στο εσωτερικό.
  4. Η διαχείριση των σκουπιδιών μας είναι επίσης σημαντικός παράγοντας αφού προσελκύει αλλά και φιλοξενεί μεγάλο αριθμό εντόμων.
  5. Η χρήση ηλεκτρικής σκούπας μειώνει σημαντικά τον αριθμό των εντόμων αλλά και τα προβλήματα που δημιουργούν αυτά. Φυσικά μετά από κάθε χρήση της θα πρέπει να αλλάζουμε τη σακούλα γιατί αλλιώς δημιουργούμαι ένα άριστο περιβάλλον διαβίωσής τους.
  6. Ειδικότερα για τα χαλιά μας και τα ρούχα μας συνιστάται το ξηρό καθάρισμα στο καθαριστήριο και η φύλαξη τους σε χάρτινο περιτύλιγμα. Εννοείται ότι όλοι οι χώροι φύλαξης πρέπει να είναι καθαροί και απαλλαγμένοι από τυχόν προσβολές εντόμων.

Τέλος θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι τυχόν χρήση χημικών σκευασμάτων (βιοκτόνα) θα πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με τις οδηγίες του παρασκευαστή οίκου και να λαμβάνονται οι απαραίτητες προφυλάξεις προς αποφυγή δηλητηριάσεων.

Αρθρόποδα Υγειονομικής σημασίας
Έντομα και άλλοι οργανισμοί: όλοι συγκάτοικοι του σπιτιού μας
Δρ Ηλίας Κιούλος
Γεωπόνος,
Έντομα υγειονομικής σημασίας
kioulose@yahoo.ca
Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης
Ερευνητής Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου,
Εντομολόγος
a.michaelakis@bpi.gr

Κατσαρίδες

Είναι ίσως ένα από τα έντομα που οι άνθρωποι «σιχαίνονται» περισσότερο. Προτιμάνε τα υγρά και ζεστά κλίματα (άρα και τα αντίστοιχα σημεία εντός και εκτός των οικιών μας). Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα χιλιάδες είδη κατσαρίδας μόνο 4 «μας ενοχλούν» στην Ελλάδα. Τα υπόλοιπα είδη χαρακτηρίζονται ως αγροδίαιτα.

Παρόλο που πολλά είδη έχουν την ικανότητα να πετάξουν, οι κατσαρίδες είναι τυπικά βαδιστικά έντομα που μετακινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Ζουν σε αποικίες και είναι νυκτόβιες. Όπως ισχύει για όλα τα έντομα έτσι και για τις κατσαρίδες η γνώση των «συνηθειών» κάθε είδους βοηθά στην επιλογή του καλύτερου τρόπου καταπολέμησης με τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Η υγειονομική τους σημασία είναι αρκετά σημαντική γιατί έχουν την ικανότητα να συγκρατούν παθογόνα βακτήρια, να είναι ξενιστές αρκετών παθογόνων έλμινθων, ιών, πρωτόζωων και μυκήτων. Η συνήθεια τους να τρέφονται τόσο με περιττώματα όσο και με τροφές του ανθρώπου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα για τον κίνδυνο της υγείας του ανθρώπου. Ίσως η πιο επικίνδυνη συνήθεια της κατσαρίδας είναι ότι αποβάλλουν μέρος της μισοχωνεμένης τροφής τους αλλά και περιττώματα την ίδια ώρα που τρέφονται. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι κατσαρίδες είναι νυκτόβια έντομα καθίσταται αδύνατον να γνωρίζουμε την πραγματική έκταση της μόλυνση στις τροφές μας. Έχει βρεθεί εργαστηριακά ότι μπορούν να μολυνθούν από μεγάλο αριθμό παθογόνων: λέπρα, δυσεντερία, γαστρεντερίτιδας, πολιομελύτιδας, ηπατίτιδας κτλ.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα ονόματά τους (germanica, americana κτλ) δεν σημαίνει ότι προέρχονται από την περιοχή καταγωγής τους αλλά από την περιοχή από την οποία έγινε η περιγραφή του πρώτου δείγματος.

Γερμανική κατσαρίδα (Blatella germanica)

Η μικρή, ψιλή, ξανθή κατσαρίδα της κουζίνας που της αρέσει η “ζέστη” των μηχανημάτων και ειδικότερα σε κουζίνες εστιατορίων όπου αναπτύσσει μεγάλους πληθυσμούς. Το μήκος της είναι 10-16 χιλιοστά. Όταν διαπιστώσουμε ότι «κυκλοφορούν» τα ημέρα τότε σημαίνει ότι ο πληθυσμός είναι πια μεγάλος.

Δύσκολα εντοπίζεται το πρόβλημα από τη "φωλιά" τους. Συνιστάται η διατήρηση της καθαριότητας των χώρων από υπολείμματα φαγητών (σε ντουλάπια, πάτωμα, νεροχύτες και πάγκους). Γενικά τρέφεται σε μεγάλη ποικιλία οργανικών τροφών, αλλά έχει ιδιαίτερη προτίμηση στις αμυλούχες.

Μπορεί να εισέλθει στο σπίτι μας με αυγά που υπάρχουν σε χαρτόκουτες που είναι σε αποθήκες (πχ surper market). Αντιμετωπίζεται με ειδικά gel και όχι με υπολειμματικούς ψεκασμούς. Το συγκεκριμένο μέτρο προτείνεται όταν καθαρίσουμε 1-2 φορές τα ντουλάπια και όλα εκείνα τα σημεία που συχνάζουν (πχ νεροχύτες, ψυγεία, φούρνους) και δεν βλέπουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Αμερικάνικη κατσαρίδα (Periplaneta americana)

Απαντάται κυρίως σε υπονόμους και είναι, σε σχέση με τις υπόλοιπες, η μεγαλύτερη σε μέγεθος (35-53 χιλ.). Έχει τη δυνατότητα να πετάει και μπορεί να έρθει στο σπίτι μας το καλοκαίρι κυρίως το βράδυ από τα φώτα.

Από τους υπονόμους, όπου απαντάται συνήθως, εισέρχεται εντός των οικιών (κυρίως στο μπάνιο) μέσω των αποχετεύσεων.

Για την αντιμετώπιση συνιστάται η εφαρμογή εγκεκριμένων σκευασμάτων (υπολειμματικοί ψεκασμοί) σε φρεάτια και αποχετεύσεις που βοηθά δραστικά στη μείωση εισόδου του εντόμου εντός των κατοικιών.

Καστανή κατσαρίδα (Supella longipalpa)

Μορφολογικά μοιάζει με τη γερμανική αλλά αυτό το είδος μπορεί να το βρεις και σε άλλα δωμάτια του σπιτιού εκτός της κουζίνας. Ονομάζεται και κατσαρίδα των επίπλων και το μήκος της παρόμοιο με εκείνο της γερμανικής (10-14 χιλιοστά).

Η αντιμετώπιση της είναι παρόμοια με εκείνη της γερμανικής (και για επιπλέον χώρους εκτός της κουζίνας).

Ανατολική κατσαρίδα (Blatta orientalis)

Γενικότερα χαρακτηρίζεται ως αγροδίαιτο είδος αφού το συναντάμε συνήθως έξω από το σπίτι (σε αυλές και κήπους). Είναι μαύρη, με μήκος 20-27 χιλιοστά και δεν πετάει αλλά μπορεί να εισέλθει εντός των οικιών από διάφορες «τρύπες» (ηλεκτρολογικά, υδραυλικά κτλ ανοίγματα).

Η μείωση των εστιών του εντόμου έξω από το σπίτι συμβάλει και στην μη εισαγωγή του εντός των οικιών. Αν κριθεί απαραίτητη η χρήση χημικών σκευασμάτων τότε προτείνεται ο υπολειμματικός ψεκασμός στα μέρη όπου και «συχνάζει»: υπόγεια, λεβητοστάσια, αποθήκες κτλ.

Μύγες

Η οικιακή μύγα είναι το πιο γνωστό είδος της οικογένειας Muscidae. Είναι ένα πολύ σημαντικός φορέας επικίνδυνων παθογόνων. Οι παράγοντες που κάνουν κατανοητή την υγειονομική της σημασία είναι ότι βρίσκεται σε πολύ «στενή» σχέση με τον άνθρωπο, ότι επισκέπτεται τόσο περιττώματα όσο και τροφές του ανθρώπου και τέλος ο τρόπος λήψης τροφής αφού λαμβάνει την τροφή της μόνο σε υγρή μορφή. Ειδικότερα για τον τρόπο λήψης της τροφής βγάζει από το στομάχι της σταγόνες υγρού προκειμένου να υγροποιήσει τις στερεές τροφές, ενώ ταυτόχρονα αφήνει πάνω στις τροφές τα περιττώματά της.

Έχουν αναφερθεί περισσότεροι από 100 παθογόνοι οργανισμοί που είναι δυνατόν να μεταφερθούν με την οικιακή μύγα και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ασθένειες στον άνθρωπο:  δυσεντερία, σαλμονέλωση, τυφοειδής πυρετός, χολέρα, πολιομυελίτιδα, τέτανος, σηψαιμία, κτλ.

Για την προστασία από τις αρνητικές επιπτώσεις της οικιακής μύγας συνιστάται η αυστηρή καθαριότητα του σπιτιού αλλά και του περιβάλλοντος χώρου. Ο περιορισμός των εστιών ανάπτυξης και διατροφής τους είναι ίσως το σημαντικότερο μέτρο καταπολέμησης (απορρίμματα, περιττώματα ανθρώπων και ζώων), σε συνδυασμό με το μηχανικό αποκλεισμό του εντόμου με την τοποθέτηση σιτών σε πόρτες και παράθυρα.

Ακάρεα

Τα παράσιτα αυτά ανήκουν στην κλάση των Αραχνοειδών. Στα ακάρεα συναντάμε αρκετές οικογένειες που δημιουργούν ποικίλα προβλήματα στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Στην οικογένεια Demodicidae συναντάμε είδη που εισχωρούν μέσα στους θύλακες των τριχών και τους σμηγματογόνους αδένες διαφόρων θηλαστικών, προκαλώντας τελικά υπερπλασίες, πάχυνση επιδερμίδας και πτώση τριχών. Ειδικότερα στον άνθρωπο παρατηρούνται στην επιδερμίδα του προσώπου. Η ασθένεια αυτή είναι γνωστή ως δεμοδηκτική ψώρα και πολλές φορές παρατηρούνται δευτερογενείς μολύνσεις κυρίως από σταφυλόκοκκους. Αντιθέτως, είδη της οικογένειας Sarcoptidae προσβάλλουν σπανιότερα το κεφάλι και εντοπίζονται κυρίως σε άλλα σημεία του σώματος όπως οι βουβωνικές χώρες, τα γεννητικά όργανα, ο θώρακας και τα πόδια (εδώ ανήκουν τα ακάρεα της ψώρας του ανθρώπου). Τέλος ακάρεα της οικογένειας Acaridae (Tyrogliphidae) συναντώνται σε αποθηκευμένα προϊόντα (όπως το τυρί) και μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα αφενός σε άτομα που εργάζονται στους χώρους αυτούς (δερματικό εξάνθημα) και αφετέρου όταν καταναλώνονται ως τροφή.

Τσιμπούρια (κρότωνες)

Όπως και τα ακάρεα έτσι και οι κρότωνες ανήκουν στην κλάση των Αραχνοειδών. Είναι μεγάλα εκτοπαράσιτα και έχουν προσαρμοστεί να απομυζούν αίμα από θηλαστικά, πτηνά ακόμα και ερπετά. Οι νεαρές προνύμφες, ανεβαίνουν στη χλόη ή σε χαμηλούς θάμνους και περιμένουν το πέρασμα του ξενιστή προκειμένου να προσκολληθούν στο σώμα του. Επάνω στον ξενιστή εντοπίζουν το κατάλληλο σημείο της επιδερμίδας, βυθίζοντας τα στοματικά μόρια τους για τη λήψη αίματος. Στον άνθρωπο προτιμά σημεία όπως το κεφάλι και την μασχάλη. Εκτός του ερεθισμού, μπορούν να μεταφέρουν πρωτόζωα, ιούς και ρικέτσιες μεταδίδοντας σημαντικές ασθένειες (πχ ασθένεια του Lyme).

Έντομα στα ρούχα και στα χαλιά μας
Δρ Ηλίας Κιούλος
Γεωπόνος,
Έντομα υγειονομικής σημασίας
kioulose@yahoo.ca
Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης
Ερευνητής Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου,
Εντομολόγος
a.michaelakis@bpi.gr

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας με κατοικίες που διαθέτουν κεντρική θέρμανση και καλά σφραγισμένα παράθυρα δημιουργεί μικρο-περιβάλλοντα με σταθερές συνθήκες ευνοώντας την ανάπτυξη των εντόμων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ως εκ τούτου, υπάρχουν αρκετά είδη εντόμων που διαβιούν κοντά στον άνθρωπο και κυρίως μέσα σε ινώδη επιφάνειες (π.χ. κλινοσκεπάσματα, μαξιλάρια, στρώματα, χαλιά, μοκέτες, κλπ.) προκαλώντας σημαντικές οικονομικές ζημιές. Ενδεικτικά αναφερόμαστε μόνο στους ψύλλους και στον σκόρο των ρούχων.

Ψύλλοι

Συνήθως το μέγιστο του πληθυσμού τους παρατηρείται στο τέλος του καλοκαιριού. Αν και υπάρχουν αρκετά είδη, το πιο συνηθισμένο είναι ο ψύλλος της γάτας και το οποίο μπορεί να επιτεθεί επίσης σε σκυλιά και ανθρώπους. Τα ενήλικα άτομα κρύβονται στο τρίχωμα των ζώων και τρέφονται από το αίμα τους. Σε κατοικίες με χαλιά και μοκέτες ο ψύλλος της γάτας περνάει μεγάλο μέρος του χρόνου του κρυμμένος βαθειά μέσα στις ίνες τους. Για το λόγο αυτό συνίσταται η συχνή καθαριότητα σε μέρη όπου κοιμούνται τα κατοικίδια, κάτω από καρέκλες και καναπέδες αλλά και στις γωνιές του σπιτιού. Φυσικά, ανεξάρτητα από τους προτεινόμενους τρόπους αντιμετώπισης, η σωστή υγιεινή των κατοικίδιων μας είναι το βασικότερο όλων. Έτσι θα πρέπει συχνά να χρησιμοποιούμε ειδικά σαμπουάν αλλά και ειδικές χτένες και βούρτσες που βοηθούν ταυτόχρονα και στην μηχανική απομάκρυνση των ψύλλων.

Ένα άλλο είδος ψύλλου, αυτού των τρωκτικών, μπορεί να προκαλέσει διάφορες σημαντικές ασθένειες όπως ο ενδημικός τύφος και η πανούκλα.

Σκόρος των ρούχων

Τα ενήλικα άτομα έχουν τη δυνατότητα πτήσης και προτιμούν σκοτεινά μέρη μέσα σε σπίτια. Τα θηλυκά γονιμοποιούνται και αφήνουν τα ωα τους ακόμα και σε ηλικία μίας ημέρας. Μετά την εναπόθεση των ωών πεθαίνουν, σε αντίθεση με τα αρσενικά τα οποία ζουν μερικές εβδομάδες περισσότερο προκειμένου να γονιμοποιήσουν και άλλα θηλυκά. Οι προνύμφες καταστρέφουν προϊόντα από μαλλί, τρίχες ζώων, γούνες, φτερά και γενικά κάθε υλικό που περιέχει κερατοειδή ιστό. Επίσης καταστρέφουν και την καζεΐνη. Από την καταστροφή των προϊόντων αυτών η προνύμφη κατασκευάζει μία σωληνοειδή θήκη μέσα στην οποία και αναπτύσσεται. Το είδος αυτό μπορεί να έχει αρκετές γενεές το χρόνο και αποτελεί συχνό κάτοικο μέσα στα σπίτια μας στις περιπτώσεις μη αερισμού των ρούχων και ειδικά όταν φυλάσσονται σε μέρη με πολύ υψηλή υγρασία.

The sanitary risk caused by mosquito pest species is increasing in Europe. The Italian Pest Practice partners are developing a new interesting approach to evaluate the risk related to Aedes albopictus. You can read here an interesting article (in Italian)
Biocidal Product Regulation of the European Union | 12/02/2014

The Biocidal Product Regulation of the European Union (BPR, Regulation (EU) 528/2012) concerning the placing on the market and use of biocidal products.

Download in:   english   greek   italian
National Legislation for the Pest Control Companies in Greece, Italy, and Cyprus.
Legislation in Greece
Legislation in Italy
Legislation in Cyprus
This project has been funded with support by the European Commission.
This communication (website) reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.
Copyright © 2014 Pest Practice | Disclaimer | Powered by RnDO Ltd.